ทรัพยากรสารสนเทศห้องสมุด
ทรัพยากรสารนิเทศห้องสมุด
จุดประสงค์ทั่วไป
ผู้เรียนมีความรู้ ความเข้าใจเกี่ยวกับทรัพยากรสารนิเทศของห้องสมุด
จุดประสงค์เชิงพฤติกรรม
- บอกความหมายของทรัพยากรสารนิเทศของห้องสมุดได้
- แยกประเภททรัพยากรสารนิเทศของห้องสมุดได้
- บอกความสำคัญของทรัพยากรสารนิเทศประเภทต่าง ๆ ได้
สาระสำคัญ
ทรัพยากรสารนิเทศในห้องสมุด เป็นวัสดุที่ใช้ในการบันทึกข่าวสารความรู้ต่าง ๆ ทั้งที่อยู่ในรูปของวัสดุตีพิมพ์ และวัสดุไม่ตีพิมพ์ วัสดุตีพิมพ์ในห้องสมุดแบ่งออกเป็น หนังสือ วารสาร นิตยสารหนังสือพิมพ์ จุลสาร และกฤตภาค สำหรับวัสดุไม่ตีพิมพ์ แบ่งออกเป็นประเภทใหญ่ ๆ ได้แก่ โสตทัศนวัสดุ วัสดุย่อส่วน และวัสดุอิเล็กทรอนิกส์ ทรัพยากรสารนิเทศของห้องสมุดแต่ละประเภทจะมีลักษณะของการบันทึก การจัดเก็บ และการนำเสนอข้อมูลที่แตกต่างกันไป
ทรัพยากรสารนิเทศห้องสมุด
ความหมายของทรัพยากรสารนิเทศห้องสมุด
ทรัพยากรสารนิเทศห้องสมุด หมายถึง วัสดุที่ใช้บันทึกข่าวสาร ความรู้ต่าง ๆ ที่มีประโยชน์ต่อการเสริมสร้างสติปัญญา อารมณ์และจิตใจของมนุษย์ ซึ่งวัสดุเหล่านี้ถูกจัดเก็บรวบรวมไว้ในห้องสมุด
ประเภททรัพยากรสารนิเทศห้องสมุด
ทรัพยากรสารนิเทศห้องสมุด แบ่งออกเป็น 2 ประเภท ดังนี้
- วัสดุตีพิมพ์ (Printed Materials) แบ่งออกเป็น 1.1 หนังสือ
1.2 วารสาร นิตยสาร และหนังสือพิมพ์ (Journals Magazines and Newspapers )
1.3 จุลสาร (Phamplet)
1.4 กฤตภาค (Clipping)
- วัสดุไม่ตีพิมพ์ (Nonprint Materials) แบ่งออกเป็น
- 1 โสตทัศนวัสดุ (Audio Visual Materials)
- 2 วัสดุย่อส่วน (Microforms)
-
- วัสดุย่อส่วน (Microforms) คณาจารย์ภาควิชาบรรณารักษ์และสารนิเทศศาสตร์ (2543 :12) ได้กล่าวถึงวัสดุย่อส่วนว่า เป็นวัสดุที่จัดเก็บข้อมูลโดยถ่ายภาพสิ่งพิมพ์ต้นฉบับ จุลสาร (Phamphlets) เป็นสิ่งพิมพ์ที่รูปเล่มกะทัดรัด ส่วนใหญ่จะมีความหนาไม่เกิน 60 หน้า จัดพิมพ์ขึ้นโดย หน่วยงานต่าง ๆ เพื่อมุ่งเสนอความรู้เฉพาะเรื่องหรือ สาขาวิชาต่าง ๆ
- กฤตภาค (Clippings) หมายถึงข่าวสาร ความรู้ รูปภาพ หรือบทความต่าง ๆ ที่ตัดจากหนังสือพิมพ์ หรือสิ่งพิมพ์ต่าง ๆ แล้วนำมาผนึกไว้บนกระดาษโดยระบุแหล่งที่มาของสารนั้น วัสดุอิเล็กทรอนิกส์ (Electronic Materials)วัสดุตีพิมพ์ (Printed Materials) วัสดุตีพิมพ์เป็นวัสดุสารนิเทศประเภทแผ่นกระดาษ ที่ใช้สำหรับการบันทึกข้อมูล ข่าวสารและความรู้ต่าง ๆ ซึ่งประกอบด้วย
- หนังสือ (Book) แบ่งออกเป็นประเภทต่าง ๆ ดังนี้
1.1 หนังสือสารคดี (Non-Fiction Books) ประกอบด้วย
1.1.1 หนังสือตำราวิชาการหรือแบบเรียน (Textbooks) เป็นหนังสือที่ใช้สำหรับการเรียนการสอน ตามรายละเอียดเนื้อหาวิชา ที่กำหนดไว้ในหลักสูตร
1.1.2 หนังสืออ่านประกอบ (External Readings) เป็นหนังสือที่ใช้อ่านประกอบในรายวิชาต่าง ๆ เพื่อให้ผู้เรียนมีความรู้ที่ กว้างขวางขึ้น
1.1.3 หนังสือความรู้ทั่วไป (General Readings) เป็นหนังสือที่นำเสนอเรื่องราวทั่ว ๆ ไปหรือเกี่ยวกับเรื่องใดเรื่องหนึ่ง สำหรับผู้ที่สนใจอ่านเพื่อศึกษาหาความรู้
1.1.4 หนังสืออ้างอิง (Reference Books) เป็นหนังสือที่เขียนโดยผู้ทรงคุณวุฒิสาขาใดสาขาหนึ่ง เพื่อให้ผู้ใช้ได้ศึกษาค้นคว้าหาคำตอบที่ต้องการโดยไม่จำเป็นต้องอ่านทั้งเล่มหรือทั้งชุด เช่นหนังสือสารานุกรม พจนานุกรม หนังสือรายปี เป็นต้น
1.1.5 ปริญญานิพนธ์หรือวิทยานิพนธ์ (Thesis or Dissertations) เป็นหนังสือสาขาวิชาต่าง ๆ ที่นิสิตนักศึกษาระดับบัณฑิตศึกษา (ปริญญาโทขึ้นไป) เรียบเรียงขึ้นเพื่อใช้เป็นส่วนหนึ่งของการศึกษาตามหลักสูตร
1.1.6 หนังสือคู่มือครู หลักสูตร โครงการสอน แผนการสอน และคู่มือสถาบันการศึกษาต่าง ๆ เป็นหนังสือที่จัดทำขึ้นเฉพาะ จะจัดแยกจากหนังสือประเภทอื่น ๆ
1.2 หนังสือบันเทิงคดี (Fictions) เป็นหนังสือที่เขียนขึ้นเพื่อความบันเทิงแก่ผู้อ่าน ซึ่งอาจจะสอดแทรกความรู้และข้อคิดต่างๆ ไว้ด้วย หนังสือประเภทนี้ผู้เขียน เขียนขึ้นจากแนวคิด ประสบการณ์ ตลอดจนจินตนาการของตนเอง แบ่งออกเป็นประเภทต่าง ๆ ดังนี้
1.2.1 หนังสือนวนิยาย (Fictions) เป็นหนังสือที่มีกลวิธีในการดำเนินเรื่องที่น่าสนใจ และผูกเป็นเรื่องราวต่อเนื่อง เนื้อเรื่องยาวจะแบ่งออกเป็นตอน ๆ บางเรื่องอาจมีหลายเล่มจบหรือหลายภาค
1.2.2 หนังสือเรื่องสั้น (Short Story) เป็นหนังสือที่จะมีลักษณะคล้ายกับ
นวนิยาย แต่จะมีเนื้อเรื่องสั้น ๆ ตัวละครไม่มาก มีจุดสำคัญ (ไคลแมกซ์) เพียงจุดเดียว หนังสือเรื่องสั้นส่วนมากจะรวมหลายเรื่องเรียกว่ารวมเรื่องสั้น (Short Story Collection)
1.2.3 หนังสือสำหรับเด็กและเยาวชน (Baby Books) เป็นหนังสือที่เขียนขึ้นสำหรับเด็กและเยาวชน ใช้ภาษาง่าย ๆ อาจสอดแทรกข้อคิด หรือคำสั่งสอนต่าง ๆ ส่วนมากจะเป็นแนวคิด หรือจินตนาการที่เหนือธรรมชาติ
- วารสาร นิตยสาร และหนังสือพิมพ์ เป็นหนังสือประเภทสิ่งพิมพ์ต่อเนื่อง ที่มีกำหนดออกตามวาระที่แน่นอน เช่น รายวัน รายสัปดาห์ รายปักษ์ ฯลฯ โดยมีวัตถุประสงค์เพื่อนำเสนอข่าวสาร ความรู้ที่ทันสมัย หรือความเคลื่อนไหวใหม่ ๆ สิ่งพิมพ์ประเภทนี้ประกอบด้วย
2.1 วารสาร (Periodicals or Journals) เป็นสิ่งพิมพ์ที่มีรายละเอียดเนื้อหาเน้นหนักทางด้านวิชาการ และสาระความรู้ต่าง ๆ
2.2 นิตยสาร (Magazines) เป็นสิ่งพิมพ์ต่อเนื่องประเภทหนึ่ง ที่มีเนื้อหามุ่งเน้นทางด้านบันเทิง และประเภทเกร็ดความรู้
2.3 หนังสือพิมพ์ (Newspapers) เป็นสิ่งพิมพ์ที่มุ่งเน้นในเรื่องการนำเสนอข่าวสาร ความเคลื่อนไหวของเหตุการณ์ต่าง ๆ ที่เกิดขึ้นในปัจจุบัน โดยส่วนใหญ่จะมีกำหนดออกเป็นรายวัน บางฉบับอาจเป็นรายสัปดาห์ หนังสือพิมพ์นอกจากจะเสนอข่าวสารต่าง ๆ แล้ว ยังนำเสนอบทความ บทวิเคราะห์วิจารณ์ สาระความรู้ และความบันเทิงที่ทันสมัยอีกด้วยแล้วจัดเก็บรวบรวมไว้ที่แฟ้ม หรือวัสดุอื่น ๆ ที่เหมาะสมแก่การจัดเก็บและการใช้บริการ
วัสดุไม่ตีพิมพ์ (Nonprint Materials) วัสดุไม่ตีพิมพ์ เป็นวัสดุสารนิเทศรูปแบบอื่น ๆ ที่ไม่ได้หมายถึงวัสดุประเภทเอกสารสิ่งพิมพ์ แต่ใช้สำหรับการบันทึกข้อมูล ข่าวสาร ความรู้ต่าง ๆ วัสดุประเภทนี้ประกอบด้วย
- โสตทัศนวัสดุ (Audio Visual Materials) เป็นสื่อที่ให้ข้อมูล ความรู้ ข่าวสาร แก่ผู้ใช้โดยผ่านประสาทสัมผัสทางหู ทางตา ได้แก่
1.1 แผ่นเสียง (Phonodiscs) และเทปบันทึกเสียง (Phonotapes) เป็นวัสดุที่ให้ข่าวสาร ความรู้ และความบันเทิงต่าง ๆ ในรูปของเสียง เช่น บทเพลง สุนทรพจน์ ปาฐกถา คำบรรยายเนื้อหารายวิชาต่าง ๆ ฯลฯ
1.2 ภาพยนตร์ (Motion pictures or Films) เป็นสื่อที่ให้ความรู้ข่าวสาร ตลอดจน
ความบันเทิง ทั้งภาพและเสียง ทำให้การเสนอเรื่องราวน่าสนใจมากยิ่งขึ้น1.3 เทปวีดิทัศน์และแผ่นวีดิทัศน์ (Videotapes and Videodiscs) เป็นสื่อที่ให้ความรู้และความบันเทิง โดยใช้ภาพและเสียง
1.4 รูปภาพ (Pictures) เป็นการนำเสนอข้อมูลเพื่อให้เข้าใจเรื่องราวต่าง ๆ ชัดเจนยิ่งขึ้นโดยใช้รูปภาพ ซึ่งอาจเป็นภาพวาด ภาพเขียน ภาพถ่ายหรือภาพพิมพ์ก็ได้
1.5 แผนที่และลูกโลก (Maps and Globes) เป็นวัสดุสารนิเทศที่นำเสนอข้อมูลความรู้โดยการแสดงเขตพื้นที่ หรือพื้นผิวโลกในด้านกายภาพ เช่น การแสดงเขตการปกครองเศรษฐกิจ ฯลฯ
1.6 ภาพเลื่อน และภาพนิ่ง (Filmstrips and Slides) เป็นสื่อที่นำเสนอข้อมูลประเภทภาพโปร่งแสงถ่ายบนฟิล์ม ลักษณะของภาพนิ่งจะปรากฏที่ละภาพ ส่วนภาพเลื่อนจะเป็นภาพต่อเนื่อง
1.7 แผนภูมิ (Charts) เป็นสื่อที่นำเสนอข้อมูลประเภทสัญลักษณ์ ตัวเลข ตัวหนังสือ และลายเส้น ที่แสดงความสัมพันธ์เชื่อมโยงของเรื่องต่าง ๆ แผนภูมิมีหลายประเภท ได้แก่ แผนภูมิภาพ แผนภูมิตาราง แผนภูมิแท่ง ฯลฯ
1.8 แผ่นโปร่งใส (Transparencies) เป็นสื่อที่นำเสนอข้อมูลลงบนแผ่นพลาสติกใส เวลาใช้จะต้องใช้ประกอบกับเครื่องฉายภาพข้ามศรีษะ (Overhead Projectors)
1.9 หุ่นจำลอง (Models)วัสดุที่ทำจำลองขึ้นแทนของจริง อาจมีขนาดเท่าเดิมหรือย่อให้มีขนาดเล็กลงหรือขยายใหญ่กว่าของจริงก็ได้
1.10 ของจริงและของตัวอย่าง (Reals and Specimens) เป็นสื่อที่นำเสนอข้อมูลตามสภาพจริง หรือตามธรรมชาติของสิ่งนั้น ๆ สำหรับของตัวอย่าง หมายถึง การนำของจริงมาเป็นเพียงตัวอย่าง เช่น แสตมป์ เหรียญโบราณ แมลงต่าง ๆ ฯลฯ ย่อส่วนให้มีขนาดเล็ก เพราะจะทำให้จัดเก็บได้มาก แต่เมื่อจะใช้ข้อมูลจะต้องใช้เครื่องอ่านประกอบ วัสดุย่อส่วนแบ่งออกได้ ดังนี้
- กฤตภาค (Clippings) หมายถึงข่าวสาร ความรู้ รูปภาพ หรือบทความต่าง ๆ ที่ตัดจากหนังสือพิมพ์ หรือสิ่งพิมพ์ต่าง ๆ แล้วนำมาผนึกไว้บนกระดาษโดยระบุแหล่งที่มาของสารนั้น วัสดุอิเล็กทรอนิกส์ (Electronic Materials)วัสดุตีพิมพ์ (Printed Materials) วัสดุตีพิมพ์เป็นวัสดุสารนิเทศประเภทแผ่นกระดาษ ที่ใช้สำหรับการบันทึกข้อมูล ข่าวสารและความรู้ต่าง ๆ ซึ่งประกอบด้วย
2.1 ไมโครฟิล์ม (Microfilms) เป็นการถ่ายข้อความรู้ ข่าวสารจากเอกสารสิ่งพิมพ์ ลงบนม้วนฟิล์มขนาด 16 มม. หรือ 35 มม. แล้วเก็บรวบรวมม้วนฟิล์มไว้เมื่อจะใช้ต้องอ่านด้วยเครื่องอ่านไมโครฟิล์ม
2.2 ไมโครฟิช (Microfiches) เป็นการถ่ายข้อความรู้ ข่าวสาร จากเอกสารสิ่งพิมพ์ ลงบนแผ่นฟิล์มโปร่งแสงขนาด 3×5 นิ้ว 4×6 นิ้ว หรือ 5×8 นิ้ว แล้วอ่านด้วยเครื่องไมโครฟิช
3.วัสดุอิเล็กทรอนิกส์ (Electronic Materials) เป็นวัสดุที่จัดเก็บสารนิเทศในรูปของสัญญาณอิเล็กทรอนิกส์ ต้องมีเครื่องแปลงสัญญาณอิเล็กทรอนิกส์ ให้เป็นสัญญาณภาพและเสียง วัสดุอิเล็กทรอนิกส์ แบ่งออกได้ ดังนี้
3.1 ซีดีรอม (CD-ROM = Compact Dise Read Only Memory)
3.2 แผ่นวีดิทัศน์ระบบดิจิตอล (DVD = Digital Versatile Dise)
3.3 หนังสืออิเล็กทรอนิกส์ (Electronic books หรือ E-books)
3.4 วารสารอิเล็กทรอนิกส์ (Electronic journals หรือ E-Journals)
3.5 หนังสือพิมพ์อิเล็กทรอนิกส์ (Electronic newspapers หรือ E-newspapers)
3.6 ฐานข้อมูล (Database)
3.7 ไปรษณีย์อิเล็กทรอนิกส์ (Electronic Mail หรือ E-Mail )
3.8 เคเบิลทีวี (Cable Television )
- วัสดุย่อส่วน (Microforms) คณาจารย์ภาควิชาบรรณารักษ์และสารนิเทศศาสตร์ (2543 :12) ได้กล่าวถึงวัสดุย่อส่วนว่า เป็นวัสดุที่จัดเก็บข้อมูลโดยถ่ายภาพสิ่งพิมพ์ต้นฉบับ จุลสาร (Phamphlets) เป็นสิ่งพิมพ์ที่รูปเล่มกะทัดรัด ส่วนใหญ่จะมีความหนาไม่เกิน 60 หน้า จัดพิมพ์ขึ้นโดย หน่วยงานต่าง ๆ เพื่อมุ่งเสนอความรู้เฉพาะเรื่องหรือ สาขาวิชาต่าง ๆ